Publikacje

Na temat oddziaływań wywiadu na gospodarkę prowadzona jest w ostatnim czasie gwałtowna dyskusja zarówno w mediach jak i kręgach politycznych. Dotyczy ona wprawdzie różnych aspektów – niejednokrotnie tych, które nie stanowią zagadnień niniejszego referatu, jednak przewijają się w niej również kwestie związane z działaniami obcych służb w sferze gospodarki własnego kraju. Szczególnie dyskusje takie nabierają „temperatury” po ujawnieniu konkretnego przypadku tzw. szpiegostwa przemysłowego. Oczywiście takie zdarzenia są bardzo medialne i stanowią pole do rozważań w bardzo szerokich gronach. Nie jest to jednak istota sprawy, która pozwala na dyskusję o prawdziwym znaczeniu wywiadu w gospodarce. Rzeczywiste merytoryczne rozmowy w tej kwestii odbywają się w wąskich kręgach, które rozważają prawdziwe znaczenie ujawnionych sytuacji jak i aspektów ich dotyczących, które nie zostały podane do publicznej wiadomości.

Wielu analityków oceniających działania różnych służb w obszarze gospodarki dostrzega, iż w ostatnich latach następuje ich gwałtowny rozwój. Widoczne to jest zarówno w obszarze strategicznym jak i związanym z działaniami lokalnymi prowadzonymi przez agendy i organizacje pozarządowe. Uważa się, iż przyczyn takiego stanu rzeczy należy upatrywać w wzrastającej globalizacji gospodarki i technologii przy jednoczesnym zaostrzeniu międzynarodowej konkurencji na światowym rynku. W związku z uznaniem, iż nowe warunki w światowej gospodarce mają istotne znaczenie dla własnych zagadnień gospodarczych wiele państw stara się zabezpieczyć własne interesy, w tym poprzez posiadanie jak najlepszego rozeznania globalnej sytuacji. Czynią to m.in. poprzez ustawowe zobowiązanie własnych służb wywiadowczych do podejmowania działań na rzecz wspierania gospodarki narodowej. W tym obszarze zacierają się różnice dzielące państwa na bloki „przyjazne” i „nieprzyjazne”, jak ma to odniesienie w sferze wywiadu wojskowego, gdzie np. państwa zrzeszone w Sojuszu NATO nie podejmują żadnych działań wywiadowczych wobec swoich sojuszników. Z analizy przypadków szpiegostwa gospodarczego widać, że liczy się głównie „własny interes” i coraz częściej zdarza się np., że strona amerykańska prowadzi rozpoznanie i szpiegostwo rynku niemieckiego czy francuskiego, służby izraelskie bardzo intensywnie zbierają informacje gospodarcze w USA, itp. Jeszcze bardziej aspekt ten uwidacznia się w przypadku działań agend wywiadowczych pracujących na zlecenie koncernów lub firm. W tym wypadku nie ma już praktycznie żadnej mowy o lojalności w ramach sojuszy państwowych, czy też niejednokrotnie lojalności wobec własnego państwa. Liczy się wyłącznie interes własnej firmy. Zdarza się, że komórka wywiadowcza konsorcjum w danym państwie rozpoznaje firmę własnego kraju, co ostatecznie przynosi korzyści międzynarodowemu konsorcjum, a stratę dla firmy przynoszącej dochód krajowi, którego obywatele tworzą „wrogą komórkę wywiadu gospodarczego”.

Oceniając zagrożenia dla gospodarki ze strony działań wywiadowczych należy rozpatrywać to zagadnienie na dwóch płaszczyznach:

• zagrożenie strategiczne – wynikające z działań obcych wywiadów;
• zagrożenie kierunkowe (lokalne) – wynikające z działań komórek wywiadów gospodarczych, wywiadowi gospodarczych, biur konsultingowych i innych.

Pierwsze z nich jest o tyle groźne, że występuje w szerokim obszarze (rozciąga się niejednokrotnie na większość aspektów gospodarki narodowej), realizowane jest w sposób ciągły i może prowadzić do poważnych komplikacji ekonomicznych w państwie poddawanym oddziaływaniu. Drugie natomiast posiada już ograniczony zakres oddziaływania, zazwyczaj lokalny pod względem obszaru lub ukierunkowany na jedną konkretną gałąź gospodarki. Nie mniej jednak zagrożenia z tego obszaru mogą być równie dotkliwe, co wymienione powyżej. Ograniczenie w udziale w rynku lub eliminacja konkurencyjnej firmy przez konsorcjum zagraniczne może mieć również wpływ na gospodarkę narodową (zmniejszenie obrotów zagranicznych, zwolnienia pracowników, mniejsze wpływy do budżetu państwa z tytułu podatków, itp.). Należy zauważyć, że w przypadku oddziaływań „gigantów na rynku”, problem ten jest o wiele większy, gdyż może dotyczyć znacznego obszaru działalności gospodarczej.

Oceniając całościowo oddziaływanie służb wywiadowczych na gospodarkę można dostrzec następujące zagrożenia:

• wzrost aktywności wywiadowczej o charakterze ekonomicznym, inspirowanej na szczeblu państwowym, powodującej coraz większą penetrację rynków;

• utrata dochodów państwa z nowych technologii i licencji w wyniku ich nielegalnego przejęcia przez państwa obce metodami wywiadowczymi – w wyniku powyższego strona przejmująca technologie i licencje oferuje na rynku towary po niższej cenie, gdyż nie musi przeznaczać znacznych środków na badania naukowo- techniczne, rozwój i testowanie nowych technologii, itp.;

• oddziaływanie na szczeblu globalnym na inne państwa z wykorzystaniem metod ekonomicznych, na podstawie rozpoznania konkurencyjnych gospodarek i stwierdzenia, iż są one w pełni zależne od jednoźródłowego zaopatrywania w surowce – ostatni przykład „walki energetycznej” realizowany przez Federację Rosyjską. Wstrzymanie dostaw gazu na Białoruś miało wymusić przejęcie kontroli nad rurociągami; wstrzymanie dostaw tego samego surowca na Ukrainę miało na celu także przejęcie kontroli nad urządzeniami przesyłowymi, lecz także służyło do osiągnięcia celów politycznych. Ponadto wywołanie tych dwóch konfliktów miało na celu oddziaływanie na opinię Europy Zachodniej i ostateczne jej przekonanie o słuszności budowy rurociągu bałtyckiego – argument Rosji: uniezależnienie dostaw surowców energetycznych do Europy od sytuacji w krajach tranzytowych. Należy zauważyć, że w ostatnim okresie surowce energetyczne stały się istotnym narzędziem realizacji polityki zagranicznej Federacji Rosyjskiej. Sądzę, że nie byłoby to możliwe, gdyby Rosja nie była pewna, że kraje europejskie nie posiadają alternatywnych źródeł zasilania w te surowce. Pewność taką mogła uzyskać tylko dzięki działaniom wywiadu gospodarczego;

• próby negatywnego oddziaływania i nacisków na organizacje gospodarcze, nie tylko przemysłowe, lecz również finansowe, w celu wyparcia z rynku firm o dużym znaczeniu dla gospodarki narodowej;

• konieczność przeznaczania znaczących środków finansowych na wprowadzanie zabezpieczeń w obszarze informacji, co powoduje, że środki te nie są pożytkowane na rozwój przedsiębiorstw;

• przejmowanie dużych firm o istotnym znaczeniu dla gospodarki narodowej, co powoduje stopniowe ekonomiczne uzależnianie danego państwa od decyzji podejmowanych poza jego granicami i poza jego organami władzy.

  Szczegóły odnośnie jednostkowych zagrożeń zostały ukazane powyżej, na konkretnych przykładach, jak i poprzez pokazanie obszarów zainteresowania obcych służb wywiadowczych na płaszczyźnie ekonomicznej. Analiza poszczególnych sytuacji daje możliwość prowadzenia ocen już w obszarze mikroekonomicznym i na tej podstawie planowania działań zapobiegawczych, które o ile nie zniwelują, to zminimalizują zagrożenia za strony wywiadu gospodarczego.