Publikacje

Podstawą osiągania sukcesów w biznesie jest umiejętność planowania i konsekwentnej realizacji zadań biznesowych. Jest to tym trudniejsze, im szybciej rozwija się przedsiębiorstwo. Natomiast podstawowym celem działania każdej struktury handlowej w gospodarce rynkowej jest dążenie do maksymalizacji zysków. Na drodze do osiągnięcia tego celu istnieje jednak obawa poniesienia strat. Można zatem powiedzieć, że ryzyko jest nieodłącznym elementem decyzji zarządczych na dowolnym poziomie procesu gospodarczego.

Korzystając z istniejących definicji, ryzyko można określić, jako wartość, która charakteryzuje straty spowodowane błędnymi decyzjami w zakresie zarządzania, podjętymi w wyniku błędnej oceny sytuacji ekonomicznej, politycznej i społecznej, w jakiej przyszło działać danej firmie. Z kolei z optymalną decyzją zarządczą mamy do czynienia wówczas, gdy w wyniku właściwej, poprawnie przeprowadzonej analizy obecnej sytuacji prawidłowo sprognozowano trendy rozwojowe na rynku.

Można wydzielić cztery główne kategorie ryzyka: ekonomiczne, polityczne, naturalne i strategiczne. Ryzyko strategiczne to tzw. niepewność systemowa, czyli skumulowany wynik dynamiki czynników politycznych, ekonomicznych i społecznych. W celu skutecznego działania, tj. efektywnej adaptacji do systemowej niepewności, firma musi stale modyfikować zarówno swoją strategię, jak i taktykę rozwoju, co jest możliwe tylko przy prowadzeniu aktywnej pracy polegającej na gromadzeniu i analizowaniu informacji o otaczającym ją środowisku gospodarczym.

Zadaniem struktur wywiadowczych i kontrwywiadowczych w sferze gospodarczej jest wyprzedzające wyjawienie źródeł zewnętrznych i wewnętrznych zagrożeń bezpieczeństwa, które minimalizują niepewność strategicznego ryzyka. Komórka wywiadu gospodarczego w przedsiębiorstwie pełni podwójną rolę: dba o jego bezpieczeństwo, a także rozwiązuje jego problemy marketingowe, ponieważ na podstawie otrzymywanych z tej komórki informacji wypracowywana jest polityka gospodarcza firmy. Takie działania powinny zapewniać kierownictwu podmiotu gospodarczego informacje o prawdziwych intencjach potencjalnych i faktycznych partnerów, mocnych i słabych stronach konkurencji, pozwalać wpływać na pozycję osób uczestniczących w procesach negocjacyjnych, sygnalizować możliwość wystąpienia sytuacji kryzysowych, monitorować wdrażanie i przebieg realizacji przez partnerów uprzednio osiągniętych porozumień, identyfikować nieautoryzowane kanały wycieku informacji niejawnych o przedsiębiorstwie przez jego partnerów, klientów i konkurentów.

Kwestia uznania zasadności stosowania działań wywiadowczych i kontrwywiadowczych w gospodarce w zasadzie nie podlega już dzisiaj dyskusji. Żadna strategia, żadna polityka przemysłowa i handlowa, a w konsekwencji inwestycje kapitałowe, badania naukowe, zmiany strukturalne itd. nie są już możliwe bez dogłębnej analizy sił rządzących współczesnym światem polityki, ekonomii, technologii itp. Teraz, bardziej niż kiedykolwiek, staje się jasne, że informacja będzie czynnikiem determinującym budowanie przewagi w nasilającej się walce konkurencyjnej. Specjaliści uważają, że w najbliższej przyszłości jednostki wywiadu gospodarczego i kontrwywiadu biznesowego staną się integralną częścią struktur zarządzania przedsiębiorstw.

Analiza informacji we współczesnym przedsiębiorstwie

Z reguły system bezpieczeństwa przedsiębiorstwa obejmuje nie tylko aspekty operacyjne wywiadu i kontrwywiadu gospodarczego, ale także aspekty analityczno-informacyjne, które wymagają stosowania zaawansowanych systemów informatycznych. Systemów, dzięki którym możliwe jest rozpracowanie złożonych związków logicznych pomiędzy podmiotami gospodarczymi i ogromnymi niekiedy ilościami informacji dotyczących tych podmiotów. Systemy te charakteryzują się złożoną strukturą techniczną przeznaczoną dla gromadzenia, transmisji i obróbki informacji. Wyposażone są w specjalistyczne oprogramowanie służące do rozwiązywania skomplikowanych problemów analitycznych w złożonych modelach logicznych różnych baz danych.

To właśnie informatyczne narzędzia analityczne, takie jak np. Business Intelligence (BI)[1] mają obecnie coraz większy wpływ na efektywne wspomaganie procesów decyzyjnych. Obejmują one narzędzia i aplikacje do analizowania, monitorowania, modelowania, prezentowania oraz raportowania danych wspierające podejmowanie decyzji. W tym celu do analiz wykorzystuje się dane pochodzące z wywiadu gospodarczego, w tym m.in.: hurtownie danych, analizy operacyjne, dane z otwartych źródeł informacji, ale również inne dane, dotyczące np. własnej sytuacji rynkowej przedsiębiorstwa, takie jak systemy analityczne np. CRM (ang. Customer Relationship Management), pogłębione analizy finansowe, wskaźniki wydajności itp. Stosowanie narzędzi BI pozwala m.in. na lepsze poznanie preferencji klientów i analizowanie wyników sprzedaży w celu eliminowania mniej dochodowych produktów i działań. Przydatne mogą okazać się nawet najprostsze rozwiązania umożliwiające szacowanie ryzyka operacyjnego czy też ograniczanie ewentualnych zagrożeń, wynikających z problemów firm współpracujących w obrębie wspólnego łańcucha dostaw.

W coraz bardziej złożonych warunkach gospodarczych wysoko cenione są systemy informatyczne zwiększające przychody oraz optymalizujące koszty przedsiębiorstwa. Wprowadzane są systemy planowania zasobów przedsiębiorstwa klasy ERP[2], zarówno do obsługi klienta, jak i w obszarze zaplecza (back-office), niemającego bezpośredniego przełożenia na procesy sprzedaży towarów i usług. Dobrze skonfigurowany system ERP może być źródłem oszczędności dla dowolnej organizacji, a dodatkowo pozwala szybciej i w bardziej elastyczny sposób podejmować decyzje. Ponadto rozwój zaawansowanych systemów ERP wpływa pobudzająco na informatyczne narzędzia analityczne – BI wykorzystywane w ramach wywiadu gospodarczego. Rozwiązania te już przekładają się na efektywne wspomaganie procesów decyzyjnych.

Specjalistyczne kadry dla wywiadu gospodarczego

Główną przeszkodą, obok nieświadomości i niefrasobliwości przedsiębiorców, stojącą na drodze do masowego wprowadzania technologii wywiadowczych i kontrwywiadowczych w polskiej gospodarce jest niedobór kadr dobrze orientujących się w rozpracowywaniu pod względem informacyjnym polskich i międzynarodowych sfer gospodarczych, posługujących się biegle technikami i metodami pracy analityczno-informacyjnej, a także zdolnych do tego, aby kontynuować rozwój metodologii pracy wywiadu gospodarczego.

Polskie szkoły wyższe zaledwie w niewielkim stopniu zajmują się szkoleniem specjalistów o tym profilu. I o ile na kilku polskich uczelniach można znaleźć kierunki kształcenia związane z operacyjnymi aspektami wywiadu gospodarczego, o tyle już aspekty analityczno-informacyjne tego wywiadu w zasadzie nigdzie nie są wykładane[3]. Tymczasem w krajach zachodnich zapotrzebowanie na rozmaitych specjalistów wywiadu gospodarczego dramatycznie wzrosło. Wzrosły również potrzeby w zakresie szkolenia kadr w specjalnościach, które mogą zabezpieczyć pod względem informacyjnym podejmowanie przez zarządy firm optymalnych decyzji w warunkach niepewności związanej z różnymi rodzajami ryzyka biznesowego.

Za granicą już od dłuższego czasu przywiązuje się duże znaczenie do kwestii właściwego przygotowania kadr dla wywiadu gospodarczego. W Republice Federalnej Niemiec już od 1973 r. na bazie Izby Handlowo-Przemysłowej przygotowywane są wysoko wykwalifikowane kadry w zakresie ochrony przemysłu i bezpieczeństwa ekonomicznego. Kursy prowadzone przez Izbę kończą się egzaminem kwalifikacyjnym, a osoby, które go zdały, mają możliwość zajmowania stanowisk w niepublicznym systemie bezpieczeństwa.

W Stanach Zjednoczonych w przygotowanie kadr dla wywiadu gospodarczego aktywnie angażują się Massachusetts Institute of Technology i stowarzyszenie SCIP (ang. Society of Competitive Intelligence Professionals). Należy zauważyć, że amerykańscy biznesmeni od dawna rozumieją i doceniają znaczenie technologii wywiadowczych i kontrwywiadowczych w biznesie i ich głównej funkcji, jaką jest dostarczenie najwyższemu kierownictwu podmiotu gospodarczego aktualnych, wiarygodnych i kompletnych informacji, ukierunkowanych na podejmowanie optymalnych decyzji zarządczych. W zachodniej literaturze naukowej ta funkcja zarządzania jest określana mianem „wywiadu biznesowego” lub „wywiadu konkurencyjnego”. Przekonanie Amerykanów o potrzebie stosowania ww. praktyk w przedsiębiorstwach wyraża się m.in. coraz częstszym wprowadzaniem do zarządów amerykańskich firm stanowiska dyrektora ds. wywiadu gospodarczego.

Jak już wskazano wcześniej, systemy bezpieczeństwa przedsiębiorstwa realizują zadania operacyjnego gromadzenia informacji, współdziałając jednocześnie poprzez sieci IT z systemami informatycznymi, rejestrującymi różnorodne zdarzenia z otoczenia biznesowego tego przedsiębiorstwa. Oznacza to aktywne współdziałanie człowieka z komputerem w zakresie realizacji określonych procedur, przyjmowania określonych modeli przy podejmowaniu decyzji, w tym m.in. z dziedziny gier symulacyjnych, modeli logicznych itp.

Rozwiązanie tych problemów wymaga zaangażowania szerokiego grona specjalistów, a w tym oprócz personelu operacyjnego oraz analityków informacji i specjalistów ds. bezpieczeństwa informacji, również takich specjalistów, jak: analitycy systemowi, specjaliści w dziedzinie technologii komputerowej, systemów łączności, transmisji danych i programowania. Naturalnie zapotrzebowanie na tych specjalistów będzie rosło wraz z rozwojem gospodarki rynkowej, a co za tym idzie, wraz ze wzrostem poziomu konkurencji.

Strategia przygotowania specjalistów wywiadu gospodarczego powinna powstać w oparciu o aktualną, realną sytuację kadrową wynikającą ze stanu nasycenia przedsiębiorstw tymi specjalistami, która w przypadku naszego kraju wymaga:

• po pierwsze zorganizowania sieci kursów przekwalifikujących i podwyższających kwalifikacje dla specjalistów z dziedzin pokrewnych,
• po drugie rozpoczęcia fundamentalnego, systematycznego szkolenia wysoko wykwalifikowanych młodych profesjonalistów w ramach szkolnictwa wyższego,
• po trzecie podjęcia prac naukowo-badawczych i przygotowania młodych pracowników naukowych (np. w ramach realizowanych prac doktorskich) w dziedzinie bezpieczeństwa gospodarczego (wywiad i kontrwywiad gospodarczy) na bazie uniwersytetów i innych uczelni wyższych.

W celu szkolenia na odpowiednim poziomie wykwalifikowanych specjalistów wywiadu gospodarczego w ww. profilach konieczne jest wprowadzenie zmian w już istniejących programach kształcenia specjalistów ds. wywiadu gospodarczego. Jako obowiązkowe powinny zostać wprowadzone przedmioty związane z wiedzą systemowo-techniczną w zakresie BI, techniki komputerowej, systemów IT, tworzenia programów komputerowych. Specjaliści ci, oprócz dysponowania umiejętnościami prowadzenia operacyjnych zadań wywiadowczych i kontrwywiadowczych, powinni dysponować wiedzą z zakresu: metod i rodzajów pracy analityczno-informacyjnej; modelowania procesów związanych z oceną ryzyka; metod, sposobów i środków systemowej ochrony informacji; sposobów prowadzenia ataków informacyjnych i obrony przed nimi.

Współczesne organizacje gospodarcze, które decydują się na odważne działania konkurencyjne, muszą dysponować narzędziami informatycznymi umożliwiającymi prowadzenie szczegółowych analiz informacji, pochodzących z rynku, w tym m.in. z wywiadu gospodarczego. Jest oczywiste, że w miarę dalszego rozwoju i wzrostu znaczenia wywiadu gospodarczego, a także technologii informatycznych i analitycznych, lista ta będzie musiała zostać udoskonalona i rozszerzona, wraz z odpowiednią zmianą wymagań stawianych specjalistom wymienionych branż.