Zmiany geopolityczne na świecie, które nastąpiły pod koniec XX w., miały niewątpliwy wpływ na zadaniowanie wywiadów poszczególnych państw. Nie bez znaczenia na ich działalność pozostał także rozwój techniczny, szczególnie w obszarze informatycznym i globalizacja przepływu informacji, co spowodowało poszerzenie możliwości dostępu do wielu informacji oraz łatwość w ich uzyskaniu. Ocenia się, że w obecnej dobie większość (ok. 95 %) danych do analiz wywiadowczych uzyskuje się ze źródeł otwartych i w przypadku realizacji w tym zakresie procesu ciągłego, można na tej podstawie opracowywać także istotne analizy szczebla strategicznego. Nie mniej jednak 5 % - i to najbardziej istotnych – informacji w dalszym ciągu musi być zdobywane metodami operacyjnymi z zastosowaniem techniki specjalnej czy też poprzez źródła agenturalne.
Powyższe stwierdzenia są zasadne także w odniesieniu do wywiadu gospodarczego. Z pewnością i w tym obszarze obserwujemy stały rozwój i modyfikację działań, jednakże nie można definitywnie powtarzać za niektórymi autorami publikacji na temat wywiadu, iż w dobie XXI w. wszystko uległo zmianie.
Oczywiście należy przyznać, że zmieniły się techniki wymuszone poprzez rozwój elektroniki i informatyki, jednak w dalszym ciągu z powodzeniem wykorzystywane są stare sprawdzone metody działalności, szczególnie jeżeli chodzi o uzyskiwanie informacji niejawnych pochodzących ze źródeł osobowych. Nie zmienił się moim zdaniem – wbrew głoszonym opiniom – zakres i cel działalności wywiadowczej. Nadal głównym celem pozostaje uzyskanie informacji, która pozwoli na podjęcie decyzji strategicznej korzystnej dla zleceniodawcy pozyskania informacji. Wywiad w dalszym ciągu pracuje zgodnie ze schematem: zlecenie na informację › pozyskanie informacji › analiza i ocena informacji › przekazanie informacji zleceniodawcy. Jest on niepodważalny dla wszelkich działań wywiadowczych, bez względu na obszar realizacji oraz charakter zleceniodawcy. Fakt, iż po rozpadzie bloku wschodniego nastąpiły zmiany w obszarze zainteresowań wywiadowczych poszczególnych państw w Europie i Ameryce nie stanowi, że generalnie uległy zmianie obszary te w globalnym ujęciu sprawy. W miejsce służb wywiadowczych bloku wschodniego weszły służby krajów powstałych po jego rozpadzie, które w dalszym ciągu realizują swoje narodowe cele. Ponadto do „gry” na rynku europejskim włączyły się także służby państw Bliskiego i Dalekiego Wschodu, jak Chiny, Iran, Indie, Pakistan, Syria i inne, które poszukują danych pozwalających na rozwój ich młodych, dobrze rozwijających się gospodarek lub technologii pozwalających na rozwój nowych rodzajów broni (patrz przykład Korei Płn. i Iranu). Nie jest ważne, że celem rozpoznania np. służb czeskich czy polskich jest obecnie Federacja Rosyjska, czy Białoruś, a w miejsce radzieckiego KGB weszła rosyjska służba SWR (Służba Wywiadu Zagranicznego). Istota całości sprawy pozostaje niezmienna – uzyskać informacje niezbędne dla własnego państwa. Służby specjalne w dalszym ciągu interesują się zagadnieniami, które stanowiły ich przedmiot pracy jeszcze w latach 80-tych. Nadal istnieje zapotrzebowanie na dane dot. polityki, gospodarki, czy też obronności, przy czym – ze względu na zwiększoną dostępność do informacji – nastąpiło doprecyzowanie zadań i skupienie wysiłków na istotnych sektorach. Obecnie żadna ze służb nie będzie podejmowała działań operacyjnych, by poznać np. strukturę i obsadę personalną MSZ innego państwa, strategię w zakresie obronności, stan etatowy i uzbrojenia sił zbrojnych, czy też linię polityczną ugrupowań i partii stanowiących trzon władzy w danym państwie, gdyż informacje takie uzyska z internetu lub za pośrednictwem organizacji międzynarodowych (raporty CFE odnośnie stanów etatowych sił zbrojnych). Natomiast z pewnością będzie dążyła do uzyskania wiedzy na temat przepływu informacji w przytoczonym MSZ, aby móc uzyskać dostęp do informacji poufnych wymienianych między ministerstwem i jego przedstawicielstwami zagranicznymi, wiedzy dotyczącej strategicznych planów mobilizacyjnych. W zakresie rozpoznania potencjału militarnego wywiad skupi się na ocenie perspektywicznych planów wymiany uzbrojenia na nowe modele, co niewątpliwie ma wpływ na zdolność bojową armii, uzyskaniu danych konstrukcyjnych nowego uzbrojenia, aby opracować środki przeciwdziałania.
Ostatecznie można stwierdzić, iż rozważania te prowadzą do wniosku, że w działalności wywiadu na płaszczyźnie strategicznej nie zaszły istotne zmiany. W dalszym ciągu jest on ukierunkowany na zdobywanie tajemnic. Zawęził się jedynie obszar niejawnych informacji ze względu na większą jawność życia, w tym również w stosunkach międzypaństwowych, a ponadto jedne służby specjalne zostały zastąpione innymi. Uważam, że to stwierdzenie obowiązuje także dla strategicznego wywiadu gospodarczego, który w dalszym ciągu skupia się na uzyskiwaniu dostępu do tajemnic ekonomicznych i najnowszych zdobyczy technicznych.
Błąd w rozumieniu zjawisk zachodzących w służbach specjalnych wynika – zdaniem niemieckich specjalistów z Federalnego Urzędu Ochrony Konstytucji – z nierozgraniczania szpiegostwa gospodarczego realizowanego przez agendy rządowe (wywiad ekonomiczny) od wywiadu gospodarczego realizowanego przez agendy pozarządowe na zlecenie firm i konsorcjów, które powinno się klasyfikować bardziej jako rozpoznanie konkurencyjne. Jeżeli chodzi o to pierwsze, to jak wspomniałam powyżej w tym zakresie – oprócz technicznych aspektów realizacji – nie nastąpiły większe zmiany. Natomiast w odniesieniu do zagadnienia związanego wywiadem gospodarczym realizowanym na bazie konkurencyjności należy stwierdzić, iż w tym obszarze zaszły w ostatnim okresie bardzo istotne zmiany. Wynika to z następujących warunków, jakie zaistniały na świecie w szeroko rozumianym obszarze gospodarczym.
Rozwój różnorodnych gałęzi gospodarczych i technicznych oraz powstające przekonanie, że skuteczność poczynań gospodarczych i przedsięwzięć technicznych zależna jest od informacji, spowodował docenienie wywiadu przez przedsiębiorców. Dotychczasowa praktyka zdobywania informacji działaniami finansowymi przez państwo nie była właściwa ani wystarczająca podmiotom gospodarczym. Na skutek kooperacji z innymi podmiotami, wchodzenia w korporacje, a jednocześnie widocznej konkurencji na rynku zaczęło rosnąć zapotrzebowanie na wszelkie informacje: zarówno o partnerach, jak i konkurencji. Funkcjonujące dotychczas na rynku biura detektywistyczne, consultingowe, wywiadownie gospodarcze, były użyteczne, jednak nie zapewniały pełnej realizacji zadań wywiadowczych niezbędnych dla dużej firmy. Rozpoczął się proces tworzenia wywiadu gospodarczego w wewnętrznej strukturze firmy, w której występował jako samodzielna komórka oddziaływująca na inne komórki (jak wydział marketingu, benchmarking), której kierownictwo stanowiło człon zarządu i bezpośrednio oddziaływało na strategię firmy poprzez dostarczanie całościowych informacji niezbędnych do podejmowania właściwych decyzji w procesie zarządzania przedsiębiorstwem. Niestety ze względu na fakt, iż koszty utworzenia i utrzymania we własnej strukturze wydziałów wywiadu gospodarczego są bardzo wysokie, powstały one głównej w dużych firmach i konsorcjach. Średnie i małe firmy w dalszym ciągu w zakresie wywiadu gospodarczego realizują nieregularnie i sporadycznie ustalenia z wykorzystaniem funkcjonujących na rynku wywiadowi gospodarczych, czy też biur consultingowych.
